Đó là ngày hội của lòng hiếu hỉ, với khăn áo, kiệu võng, lễ tế... dành cho các cụ đã lên lão (thường là từ 80 tuổi trở lên, được gọi là “cụ Thượng”) để con cháu rước lên Miếu Tiên Công ở đảo Hà Nam, TX.Quảng Yên (Quảng Ninh) cáo yết, mừng thượng thọ.
Sự độc đáo của lễ hội này đã trở thành Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia vừa được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch trao quyết định.
Đã thành phong tục từ nhiều đời nay ở đảo Hà Nam, cứ ngày mùng 7 Tết, các cụ Thượng được gia đình và dòng họ tổ chức rước và dâng lễ lên miếu Tiên Công cáo yết. Tín ngưỡng thờ Tiên Công được thể hiện qua những sinh hoạt như chạp tổ, lễ ra cỗ họ, nghi lễ chúc thọ, rước thọ, cúng, tế Tiên Công và nghi lễ đắp đê, đấu vật. Lễ hội Tiên Công là sự cúng tế các vị tiền hiền khai khẩn, một hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng của người Việt ở đảo Hà Nam, Quảng Yên.
Theo truyền thuyết, vùng đảo Hà Nam là do một số nhóm Tiên Công và dân cư từ kinh thành Thăng Long đến đây quai đê, lấn biển, tạo dựng thành. Mỗi độ xuân về, các cụ Tiên Công (những người đầu tiên có công khai phá và tạo lập nên vùng đảo Hà Nam) lại nhớ những buổi hội hè, đình đám chốn kinh thành xưa, nên đã mời các bô lão tuổi tác cao nhất trong làng xã “trộm” đóng y phục giống như đức vua ngồi lên võng đào, kiệu rồng để con cháu xúm lại nghinh rước lên miếu đường và bày soạn vật phẩm tế lễ. Mọi hoạt động diễn ra như thể ở triều đình với lọng che, phường nhạc bát âm, hát xướng... dần dần đã hình thành lễ hội “Rước người” độc đáo của vùng đảo này.
Còn theo các tư liệu lịch sử, từ thời Lý - Trần đã có một số vạn chài đến vùng đất Quảng Yên ngày nay sinh sống, họ đã dựa vào những gò đất cao trên triều để dãi chài, phơi lưới. Đến đầu thế kỷ XV, khoảng từ năm 1434 - 1500, có 6 nhóm Tiên Công và dân cư đến quai đê lấn biển, khẩn hoang đất đai trồng lúa, lập làng, tạo thành khu đảo Hà Nam. Trong đó có 17 vị Tiên Công, người quê ở phường Kim Hoa (nay là phường Kim Liên, huyện Thọ Xương, phủ Hoài Đức), phía Nam thành Thăng Long (nay là Hà Nội). Để tưởng nhớ công ơn các vị Tiên Công, người dân toàn xã Phong Lưu đã lập miếu thờ thập thất Tiên Công ở thôn Cẩm La để tuần rằm lễ tiết, tứ thời phụng thờ.
Trải qua hơn 500 năm tồn tại, lễ hội Tiên Công vẫn giữ nguyên sắc độc đáo của một lễ hội cổ xưa (thế kỷ XV). Năm 1990, lễ hội Tiên Công đã được Nhà nước xếp hạng di tích đặc biệt cấp quốc gia.
Với những giá trị đặc biệt về văn hóa lịch sử, ngày 8.5.2017, Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ký Quyết định số 1852/QĐ – BVHTTDL ghi danh lễ hội Tiên Công của TX Quảng Yên, tỉnh (Quảng Ninh) là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Đây cũng là lễ hội mở đầu cho chương trình Năm Quốc gia du lịch 2018 của tỉnh Quảng Ninh.
Theo Nguyễn Quý (Dân Việt)
