Sau vụ ám sát Tổng thống Haiti: Hé lộ ngành công nghiệp xuất khẩu 'cỗ máy chiến tranh'

Hơn một tháng trôi qua, các nhà điều tra Haiti vẫn bế tắc trong cuộc săn lùng kẻ chủ mưu đã thuê hơn 20 cựu binh sĩ Colombia cho nhiệm vụ ám sát Tổng thống Haiti Jovenel Moise.

"Chúng tôi là những cỗ máy chiến tranh"

Nhưng cách đó hơn 1.000km, ở Colombia, vụ bắt giữ 18 cựu quân nhân Colombia trong vụ ám sát Tổng thống Haiti đã làm bùng nổ làn sóng tranh cãi gay gắt về cách mà quốc gia này đối xử với những người từng phục vụ trong quân ngũ, những người được xem là "sản phẩm" của cuộc xung đột dân sự kéo dài 73 năm qua và được đào tạo trong hệ thống quân đội lớn thứ hai và rất thiện chiến ở Mỹ Latinh.

Khoảng 20 cựu lính biệt kích Colombia đến Haiti vào đầu năm nay sau khi một đồng nghiệp hứa sẽ cung cấp cho họ một công việc bảo đảm an ninh với mức lương 2.700 USD/tháng, gần gấp 7 lần mức lương hưu 400USD/tháng của họ.

Những gì thực sự xảy ra ở Haiti vẫn còn mơ hồ. Phu nhân Tổng thống Moise, người bị thương trong vụ ám sát chấn động ngày 7/7, đã nói với New York Times rằng, những kẻ giết chồng bà nói tiếng Tây Ban Nha.

Các quan chức Colombia đã miêu tả quyết định đến Haiti của các cựu binh là "sự lựa chọn cá nhân" nhưng để lại hậu quả bi thảm. Trong một cuộc phỏng vấn, Bộ trưởng Quốc phòng Diego Molano thừa nhận rằng, thiếu cơ hội việc làm trong nước có thể là cái cớ dẫn đến hành động phạm tội của họ.

Tổng tham mưu trưởng quân đội Colombia, tướng Eduardo Zapateiro cũng thừa nhận, cựu binh Colombia thường được tuyển dụng làm lính đánh thuê vì kinh nghiệm chiến đấu. "Thật xấu hổ vì chúng tôi đã đào tạo để họ thực hiện các hoạt động khác", ông nói.

Các chuyên gia nói rằng, với nguồn cung nhân lực lớn, kinh nghiệm chiến trường và sẵn sàng làm việc với mức lương tương đối thấp của những cựu binh Colombia đã khiến họ trở nên có giá trị đặc biệt đối với các nhà tuyển dụng lính đánh thuê trên khắp thế giới.

"Chúng tôi là những cỗ máy chiến tranh, đó là những gì chúng tôi được huấn luyện. Chúng tôi không biết phải làm gì ngoài điều đó", Isaias Suache, 44 tuổi, một cựu biệt kích và là người đứng đầu Hiệp hội Cựu chiến binh Colombia nói với New York Times.

Nhưng trong những tuần sau vụ ám sát ở Haiti, các cựu binh Colombia đã kêu gọi chính phủ cần xem xét lại cách đối xử với cựu quân nhân và cả lý do tại sao nhiều người lại chọn ra nước ngoài làm việc sau khi xuất ngũ.

Góc khuất của những cựu binh Colombia

Theo Bộ Quốc phòng Colombia, mỗi năm có 10.000 quân nhân nghỉ hưu sau cuộc chiến, nhưng hầu hết là những quân nhân cấp bậc thấp với đồng lương hưu ít ỏi, ít học - thậm chí một số ít người còn mù chữ. Họ trở về nhà và rất khó tìm được định hướng nghề nghiệp mới trong thế giới dân sự. Và vì vậy, hàng nghìn cựu binh ở Colombia đã phải tìm kiếm việc làm ở nước ngoài và rất dễ bị lôi kéo vì những khoản lương hậu hĩnh khi đi đánh thuê ở nước ngoài.

Một số cựu quân nhân và chuyên gia an ninh cho rằng, chính sự bất mãn của các cựu binh đối với các cơ chế chính sách đãi ngộ của chính phủ đã mở ra cánh cửa cho những kẻ muốn thuê họ làm những hoạt động mờ ám, vốn có khả năng đe dọa đến an ninh toàn cầu.

Bất chấp thỏa thuận hòa bình năm 2016 giữa chính phủ Colombia và nhóm phiến quân lớn nhất đất nước FARC, cuộc xung đột vẫn không hề có dấu hiệu kết thúc. Và hiện nay, quân đội chính phủ vẫn đang đào tạo và triển khai một thế hệ binh sĩ mới để chống lại cả phe cũ và phe mới trong cuộc nội chiến kéo dài này.

Một số cựu binh cảnh báo, nếu họ vẫn không thể có được nhiều cơ hội ở quê nhà, những người lính sau khi xuất ngũ sẽ được thâm nhập ngay vào ngành công nghiệp lính đánh thuê toàn cầu ngày càng nở rộ, và từ đó có nguy cơ gây ra nhiều hoạt động bất ổn hơn trên khắp thế giới.

"Hãy ủng hộ chúng tôi, hãy giúp chúng tôi để mọi người quan tâm đến tương lai của chúng tôi", Raul Musse, 50 tuổi, người đứng đầu một hiệp hội cựu chiến binh Colombia khác nói.

Cuộc nội chiến hiện tại ở Colombia bùng phát sau vụ ám sát ứng viên tổng thống cánh tả năm 1948 cho đến nay.

Hầu hết cuộc chiến do các quân nhân cấp bậc thấp, những người đến từ tầng lớp lao động và nông dân, tham gia chiến đấu. Nhưng khi nghỉ hưu, thường là ở vào tuổi 40 và sau 20 năm phục vụ, nhiều người nói họ không được tạo điều kiện cơ bản để trở lại cuộc sống đời thường.

Khoản trợ cấp hưu trí hàng tháng 400 USD không đủ cho họ sinh sống tại các thành phố như Bogota. Chương trình giáo dục đặc trưng về tái hòa nhập cho cựu binh chỉ có 1 năm đào tạo kỹ thuật trong các ngành như nấu ăn và xây dựng. Và sau khi xuất ngũ, nhiều binh sĩ lâm vào cảnh nợ nần để trang trải cuộc sống cho gia đình.

Luật cựu chiến binh năm 2019, được Tổng thống Ivan Duque ủng hộ là để giải quyết những vấn đề này. Luật đề xuất xây dựng quỹ tín dụng cho những người lính muốn tham gia các lớp học cao hơn và những lợi ích khác sau khi xuất ngũ. Nhưng nhiều cựu binh nói họ cần nhiều hơn thế. Một số rời quân ngũ mà không biết đọc, biết viết. Những người khác thiếu các kỹ năng cơ bản về máy tính.

Sean McFate, một chuyên gia về ngành lính đánh thuê và là giáo sư tại Đại học Georgetown, cho biết, trong thập kỷ qua, sự bất mãn và tuyệt vọng của các cựu binh đã diễn ra đúng lúc nhu cầu về bảo vệ an ninh gia tăng trên phạm vi toàn cầu, đặc biệt là ở Trung Đông.

Trong những năm gần đây, các cựu binh Colombia đã đến Iraq và Afghanistan để làm việc cho các nhà thầu tư nhân Mỹ, và đến Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE), làm lính đánh thuê cho nước này trong cuộc can thiệp quân sự vào Yemen.

Một số binh sĩ kiếm được tới 5.000 USD/ tháng. William Amaya, 47 tuổi, một cựu quân nhân đã làm việc cho UAE trong 2 năm, cho biết: "Nó đã thay đổi hoàn toàn cuộc đời tôi". William Amaya cho biết, anh đã sử dụng số tiền kiếm tiền để học đại học và mở một cơ sở kinh doanh.

Kế hoạch ám sát ở Haiti và việc tập trung vào sự tham gia của các cựu binh Colombia đã đến vào thời điểm đặc biệt phức tạp đối với các cựu binh. Sự ủng hộ của người dân dành cho quân đội đang ở mức thấp kỷ lục do những cáo buộc vi phạm nhân quyền bao gồm cáo buộc các quan chức quân đội đã ra lệnh giết hại hàng nghìn thường dân vào năm 2000.

Đồng thời, các cựu binh đang phải đối mặt với một môi trường làm việc ngày càng khó khăn khi nền kinh tế đất nước đang gặp khó bởi đại dịch Covid-19 cũng như việc UAE dừng can thiệp vào Yemen khiến nhu cầu lính đánh thuê sụt giảm.

Nhiều cựu binh đến Haiti cho nhiệm vụ sát hại Tổng thống Haiti lần này đã nhiều lần nộp đơn xin việc ở UAE, nhưng chờ đợi trong vô vọng.

Vì vậy, khi có cơ hội ở Haiti, những cựu binh này nhanh chóng vào cuộc. Nhiều người lên đường mà không biết họ sẽ làm việc ở quốc gia nào, đang làm việc cho ai, đi trong bao lâu, và nhiệm vụ chính xác là gì.

Theo Nam Anh (Doanh Nghiệp & Tiếp Thị)