Kinh tế

'Tuần trăng mật' của Uber, Grab với tài xế đã kết thúc?

Không còn là cuộc chiến vận tải với các hãng truyền thống, mô hình gọi xe công nghệ đang vướng vào những cuộc nội chiến của mình, khi phúc lợi tài xế nhận được ngày một giảm.

Hầu hết tài xế cho rằng Grab, Uber là "cần câu cơm" nhưng chi phí cho miếng mồi ngày càng đắt đỏ. Khách hàng cũng đang bỏ chi phí cho chuyến đi cao hơn, tài xế phải đóng nhiều hơn, và đơn vị cung ứng dịch vụ cũng thu nhiều hơn. Mối quan hệ giữa 2 hãng xe công nghệ với đối tác tài xế đã không còn “nồng ấm” như ngày đầu. 

Vỡ mộng sau những ưu đãi 

Anh Nguyễn Nam (quận Hoàng Mai) đã bán ôtô sau gần 1 năm vay tiền ngân hàng mua xe chạy Uber. Khoảng giữa năm 2016, khi Uber, Grab phát triển nhanh tại Việt Nam, các hãng tung ra mức hỗ trợ “ngất trời”, các chính sách ưu đãi “khủng” dành cho tài xế mà khó loại hình vận tải đường bộ nào sánh được, anh Nam quyết định vay tiền mua xe.

Anh Nam vốn là tài xế đang lái taxi. Anh mua chiếc xe 600 triệu và phải vay ngân hàng 500 triệu đồng trong 4 năm. Số tiền lãi và gốc trả hàng tháng trung bình 13,7 triệu đồng.

Thời kỳ đầu, với nhiều chính sách Uber hỗ trợ tài xế, anh Nam tính toán có thể đạt mức thu nhập 27-30 triệu đồng/tháng (đã trừ chi phí) để vừa có thể trả nợ, vừa có tiền phục vụ sinh hoạt. Sau 4 năm lại lời thêm được một chiếc xe.

'Tuần trăng mật' của Uber, Grab với tài xế đã kết thúc?

Tuy nhiên, “tuần trăng mật” đã nhanh chóng kết thúc khi bước sang 2017, Uber nhanh chóng cắt giảm nhiều chính sách hỗ trợ và duy trì mức chiết khấu 25%. Lượng tài xế vẫn ngày một tăng khiến việc kiếm khách không như trước.

Doanh thu của anh Nam giảm chóng mặt, có lúc xuống còn 1,5 triệu đồng/ngày, có ngày chỉ 1,2 triệu đồng, trừ xăng xe, chiết khấu cho hãng và các khoản khác, anh chỉ còn 600.000-800.000 đồng. Nếu muốn tăng thu nhập, buộc phải chạy liên tục 10-12 tiếng và gần như không có ngày nghỉ.

“Mỗi sáng thức dậy là tôi nghĩ tới việc hôm nay phải làm sao kiếm đủ số tiền trả nợ ngân hàng và nuôi mình. Tôi buộc phải chạy như một cái máy, liên tục cả ngày nhưng thu nhập chả được bao nhiêu”, anh tâm sự.

Cuối cùng anh quyết định bán xe, chuyển nghề sau một năm gắn bó với ứng dụng gọi xe Uber.

Câu chuyện của anh Nam dường như phổ biến với nhiều tài xế xe công nghệ giai đoạn hiện tại.

Anh Đỗ Hoàng (sống tại quận Cầu Giấy) quê gốc ở Phú Thọ. Vợ bán rau tại một khu xóm trọ nên anh theo xuống Hà Nội sống cùng. Không nghề nghiệp, anh quyết định chạy GrabBike.

Ngày đầu khi chính sách tốt, thu nhập của anh Hoàng khá cao. Anh cho biết nếu chạy chăm chỉ, có thể kiếm 500.000-600.000 đồng/ngày (chưa trừ các khoản chiết khấu, xăng). Số tiền kiếm được anh có thể trang trải cùng vợ ở Hà Nội và gửi về quê nuôi con.

Tuy nhiên, khi ngày càng phụ thuộc vào Grab thì mối quan hệ của các tài xế xe ôm công nghệ như anh với hãng lại không còn êm đẹp. Hãng giảm hỗ trợ, tăng chiết khấu, siết chặt các vật dụng vốn được cung cấp miễn phí. Chi phí dọc đường vẫn vậy, tài xế cạnh tranh với nhau nhiều hơn, thu nhập của anh nhanh chóng giảm.

Tài xế liên tục tắt app, phản ứng

Ngày 10/1, tại TP HCM, hàng trăm tài xế GrabBike đã tập trung ở trụ sở công ty Grab Việt Nam phản đối việc hãng này tăng chiết khấu từ 20% lên mức 23,6%, áp dụng từ 1/1/2018. Đây là lần thứ 2 xung đột giữa hai bên, là đối tác và hãng xảy ra, và chỉ cách nhau 5 tháng.

'Tuần trăng mật' của Uber, Grab với tài xế đã kết thúc? - 1
Nhiều tài xế GrabCar tại Hà Nội tập trung phản đối, yêu cầu Grab giảm chiết khấu sáng 15/1. Ảnh: Duy Anh.

Trước đó, tháng 8/2017, nhiều tài xế xe này cũng tập trung đình công vì hãng tăng mức chiết khấu thêm 5%, từ 15% lên 20%.

Không chỉ có tài xế GrabBike, các tài xế GrabCar cũng phản ứng với mức chiết khấu lên đến 28% mà Grab đang áp dụng với tài xế tham gia sau 1/10/2018 và 23,6% với tài xế tham gia trước 1/10/2017. Đỉnh điểm là hàng trăm tài xế đồng tình tắt app, tập trung phản đối tại văn phòng Grab ở Hà Nội sáng 15/1, yêu cầu giảm chiết khấu.

Mức chiết khấu không phải là chuyện riêng của Grab và đối tác. Cuộc "nội chiến" của Uber vì chiết khấu quá cao cũng diễn ra ngay chiều 15/1 trước văn phòng Uber Hà Nội.

Hàng chục tài xế đối tác của Uber tập trung yêu cầu đàm phán về mức chiết khấu được cho là quá cao. Ngoài phần chiết khấu 25%, tài xế còn phải đóng thêm 4,5% thuế thu nhập cá nhân.

Để giải thích cho việc nâng chiết khấu với đối tác Grab Bike lên 23,6%, ông Nguyễn Trung Thành, Giám đốc bộ phận GrabBike và GrabExpress, cho rằng việc thực hiện thu hộ, nộp hộ nghĩa vụ thuế của đối tác hãng thực hiện theo chính sách thuế với cá nhân tham gia kinh doanh vận tải bằng ứng dụng Grab mà ngành thuế hướng dẫn.

Grab Việt Nam sẽ thực hiện việc kê khai, thu hộ và nộp các nghĩa vụ thuế dựa trên tỷ lệ phần trăm trên doanh thu cho các đối tác tài xế. Cụ thể, hãng khấu trừ 4,5% nghĩa vụ thuế (bao gồm 3% thuế GTGT và 1,5% thuế TNCN) trên 80% doanh thu mà đối tác nhận được - tương đương 3,6%.

Ngoài ra, với các khoản phí hỗ trợ căn cứ theo thành tích số chuyến xe hoặc doanh thu sẽ khấu trừ 1%; các khoản phí hỗ trợ không mang tính chất doanh thu sẽ khấu trừ thuế TNCN 10%.

Grab dẫn các công văn hướng dẫn từ cơ quan thuế, trong đó có công văn 537/CT-TTHT Cục Thuế TP.HCM ngày 11/01/2018 về chính sách thuế với cá nhân tham gia kinh doanh vận tải bằng ứng dụng Grab, tức 11 ngày sau khi áp dụng hình thức thu hộ thuế TNCN của tài xế, khiến mức chiết khấu đội lên 23,6%, và sau 1 ngày tài xế kéo tới văn phòng tại TP.HCM phản ứng.

Một điều bất ngờ tiếp đó, Grab âm thầm giảm chiết khấu về lại 20% mà không thông báo với đối tác.

Trả lời báo chí, hãng cho rằng việc thu hộ thuế dẫn tới sự hiểu lầm, có thể gây ra sự không thuận tiện cho đối tác. Do đó, từ 13/1/2018, Grab Việt Nam tạm thời chưa thực hiện việc tạm giữ, nộp hộ nghĩa vụ thuế TNCN và GTGT của tài xế xe 2 bánh.

Phần tạm khấu trừ đã thực hiện từ 1-13 sẽ hoàn lại cho đối tác trước ngày 17/1.

'Tuần trăng mật' của Uber, Grab với tài xế đã kết thúc? - 2
Kẹt cứng trên đoạn đường tại ngõ 78 Duy Tân - Hà Nội sáng 15/1 vì các tài xế Grab tập trung phản đối. Ảnh: Duy Anh.

Trong khi đó, Uber vẫn chưa có thông điệp rõ ràng cho phương án giải quyết xung đột mà cho rằng sẽ tiếp tục lắng nghe ý kiến phản hồi và làm việc trực tiếp với tài xế.

Mức chiết khấu thỏa thuận hay áp đặt?

Xung quanh câu chuyện các tài xế liên tiếp phản ứng về mức chiết khấu, nhiều người đặt ra câu hỏi cần nhìn nhận lại mối quan hệ đối tác trong các dịch vụ gọi xe công nghệ. Mức chiết khấu được thỏa thuận hay là do bên cung cấp ứng dụng áp đặt?

Thực tế, hầu hết tài xế đều không nhận được sự đàm phán mỗi lần đối tác nâng mức chiết khấu. Theo chuyên gia, với mối quan hệ lao động kiểu mới, tài xế của các hãng xe ôm công nghệ có vị trí yếu thế để đàm phán quyền lợi của chính mình.

Với việc thay đổi mức chiết khấu liên tục trong năm qua, nhiều tài xế đang cho rằng thu nhập của họ bị ăn mòn cả từ đầu vào lẫn đầu ra. Việc nộp thuế là nghĩa vụ bắt buộc, nhưng đơn vị cung cấp ứng dụng cần phải tính đến những bài toán căn cơ hơn để duy trì hoạt động.

Hiện nay, nhà cung cấp dịch vụ chỉ tính toán dựa trên con số cơ học chứ không tính toán được bài toán chi phí. Nếu Grab bị lỗ với chính sách chiết khấu thấp, khuyến mãi mạnh trước đây mà bây giờ tài xế bù lỗ, đó là lý do khiến họ khó chấp nhận mức chiết khấu Grab tự ý tăng.

Tài xế Đinh Quang Tuấn (quận Gò Vấp, TP.HCM) chia sẻ: “Tôi chỉ nhận một ứng dụng nhưng từ khi tham gia chạy GrabBike thì chính sách thay đổi liên tục, và mỗi lần thay đổi thu nhập lại giảm xuống. Tài xế đã chịu hết các chi phí như xăng dầu, bảo dưỡng xe, điện thoại… Chi phí cho những thứ này ngày một cao, chiết khấu lại lên cao nữa thì đầu vào cũng mất mà đầu ra cũng mất”.

Uber, Grab là gì trong mắt khách hàng?

Chi phí cho cuốc xe quá lớn, áp lực công việc gia tăng khiến nhiều tài xế chán nản, thất vọng.

Một lái xe tự giới thiệu mình tên Hoàng 30 tuổi, chạy GrabBike toàn thời gian hơn nửa năm nay, cho biết bình thường một ngày anh chạy hết cường độ được hơn 400.000 đồng. Nhưng sau khi trừ chiết khấu, xăng xe, trà nước, anh chỉ còn hơn 100.000 đồng.

“Nếu không chạy ngoài mà chỉ trông chờ vào các chuyến xe của hãng, có chạy cả ngày cũng không đủ sống. Việc hỗ trợ theo lộ trình của hãng đối với lái xe hiện nay đã bị dừng, nên chúng tôi phải nhận thêm cuốc để bù đắp chi phí, dù cũng không thêm được bao nhiêu", Hoàng nói.

'Tuần trăng mật' của Uber, Grab với tài xế đã kết thúc? - 3
Khó tìm ra tiêng nói chung giữa tài xế và các hãng cung cấp ứng dụng công nghệ gọi xe bởi quan hệ đối tác, không có sự ràng buộc nào. Ảnh: Quỳnh Trang.

Theo Hoàng, trước đây khi chạy giờ cao điểm, các chuyến xe dưới 35.000 đồng sẽ được hãng bù đủ số tiền đó. Ngoài ra, lái xe còn được thưởng thêm khi chạy đủ số chuyến trong giờ cao điểm. Nhưng từ giữa năm trước, mức hỗ trợ này hạ xuống còn 25.000 đồng và không có thưởng.

Một tài xế khác tên Trí thì cho biết việc tính toán, cân đối thu nhập cho lái xe gần như không có. Trong khi tài xế ngày một nhiều, chi phí đầu vào ngày một cao mà chỉ dựa trên mức độ ăn chia để đảm bảo doanh thu thì tài xế thiệt đơn thiệt kép.

Quan hệ giữa tài xế và Grab, Uber được chính các hãng này gọi là quan hệ đối tác. Tuy nhiên, mô hình này ở Việt Nam đã biến thành quan hệ giữa người lao động và đơn vị sử dụng lao động. Với tình cảnh hiện tại, lợi thế đang nằm trong tay người làm chủ công nghệ.  

Theo ông Bùi Danh Liên, Phó chủ tịch Hiệp hội vận tải Hà Nội, Grab, Uber sau một thời gian hoạt động tại Việt Nam đã bộc lộ nhiều hạn chế. Hạn chế gây ra mâu thuẫn với tài xế dẫn đến tình trạng biểu tình, tắt ứng dụng. Ông cho rằng đây là điều tất yếu.

Tuy nhiên, do các hãng chỉ cung cấp phần mềm và quan hệ theo kiểu đối tác nên rất khó để tìm ra một tiếng nói chung và ràng buộc rõ ràng.

'Tuần trăng mật' của Uber, Grab với tài xế đã kết thúc? - 4

Kinh tế chia sẻ (Sharing economy) là thuật ngữ mô tả một phương thức trao đổi, chia sẻ tài sản, dịch vụ giữa các cá nhân với nhau, thông qua một bên thứ ba là các công ty ứng dụng công nghệ. Mô hình này tận dụng tối đa nguồn lực dư thừa trong xã hội, dựa trên việc cho thuê, trao đổi tài sản giữa người sở hữu với người có nhu cầu sử dụng.

Tuy nhiên, với hoạt động hiện hành của các mô hình gọi xe ở Việt Nam thì hình thái kinh tế này đã mất đi bản chất chia sẻ thuần túy. Và điều quan trọng chỉ đến lúc này mới được nhận ra: Người lao động tham gia vào hình thức kinh doanh này không sở hữu bất kỳ quyền lợi lao động nào.

Mù mờ giá

Khi mới vào Việt Nam, Uber và Grab được coi là “làn gió mới” thay đổi thói quen đi lại. Và đến hiện tại, không thể phủ nhận những mặt tích cực loại hình này đem lại.

Tuy nhiên, càng ngày khách hàng càng thấy được nhiều điều bất cập. Vấn đề giá không rõ ràng, minh bạch là chuyện được nhiều người nhắc đến. Việc Uber, Grab nâng giá quá cao giờ cao điểm, khi thời tiết xấu xảy ra phổ biến. Song cơ chế tăng giá ra sao, bao nhiêu % cho những khung giờ, tuyến đường như thế nào thì khách hàng không được biết.

Uber còn có việc tạm tính giá cước và có thể thay đổi bất cứ lúc nào, nhưng cơ chế thay đổi hành khách khó mà biết được. Chuyện hành khách lên xe với mức giá này, xuống xe thanh toán bị đội lên mức giá khác khá phổ biến.

Theo Bình Nguyên - Hiếu Công (Tri Thức Trực Tuyến)